معرفی روستای تیس

قسمت دوم: سیر تاریخی  روستای  تیس

نویسنده: یوسف محتشمی

با شروع قرن شانزدهم  میلادی  قدرت جدیدی وارد عرصه تحولات  مشرق زمین گردید . این نیروی جدید قدرتهای اروپایی  بودند  . اولین دولت غربی  که توانست با عبور از  دماغه امید  نیک  قاره آفریقا را دور بزند  و وارد اقیانوس هند  شود ناوگان دریایی  پرتغال بود.

در سال 1481 میلادی يکی از ملّاحان پرتغالی به نام بارتلمی دياز خود را به دماغة جنوبی آفريقا رساند و به اقيانوس هند پا گذاشت.اگر چه او متوجه مسير خود نبود و نمی دانست که با ادامه راه می تواند به هندوستان برسد.در سال 1497 ميلادی واسکو دوگاما بزرگترين مکتشف پرتغالی،به فرمان پادشاه پرتغال همراه چهار کشتی بزرگ جنگی در جستجوی راه ادويه به شرق رهسپار شد.در اين سفر بارتلمی دياز او را همراهی کرد.واسکودوگاما قصد داشت با دور زدن آفريقا خود را به هند رساند.واسکودوگاما پس از ورود  به آبهای  اقیانوس  هند با راهنمایی و مدد امیر البحر مشهور عرب   احمد بن ماجد  نجدی  به مسیرهای  دریایی و سواحل  اقیانوس هند  و دریای  عرب آگاهی یافته    و پس از ورود  به  آبهای  شمال غرب اقیانوس هند در مسیر دریایی بسوی هندوستان  در سواحل  بندر  پسنی  لنگر انداختند.[1]  در نهایت  سال 1498-904 ه  به هند  رسیدند . این واقعه  اولین  برخورد  پرتغالیها  با سواحل مکران  بود سفر  دریایی دو گاما  تجارت  اروپا را دگر گون  ساخت  و برای  کشورش چنان دستاورد  عظیمی داشت  که پادشاه پرتغال  به  زودی  خود را خداوند کشتیرانی  و تجارت و فاتح  هندوستان ، حبشه ، عربستان  و ایران  لقب داد  و پاپ  هم این لقب را  تایید کرد . در سال 1503 میلادی /909 هجری قمری پادشاه پرتغال  یکی از ریانوردان خود   را به نام آلفونسو آلبو کرک  مامور رفتن به هند  کرد . آلبو کرک  از شرق آفریقا به سمت  هند حرکت پس   از آن  به تواتر مابین  سالهای 1515 الی 1581  ناوگان  پرتغالیها  در حال تردد  در سواحل مکران  بودند. پس از ورود  ناوگان  پرتغالیها  به اقیانوس هند   که  ابتدا  و به  ظاهر  جهت  اهداف تجاری و سوداگری  و گشودن  مسیرهای  جدیدی  برای تجارت  ادویه  بین مشرق  زمین  و اروپای غربی  بود اما   طولی  نکشید  که چهره اشغالگری  و چپاولگری غربی ها  آشکار   شد  آنان   به  تدریج   با  کمک  ناوگان مجهز  و تجیزات  اتشین  و باروت توانستند  در اندک  مدتی  اکثر  سواحل اقیانوس هند و دریایی عرب  را آماج حملات  خود  کنند. و نواحی سوق الجیشی را به تصرف خود درآورده  و پایگاههایی را در آن جا احداث  نمایند.[2]

پرتغالیها  همواره  در پی  یافتن پایگاههایی در مدخل  دریای سرخ و خلیج فارس  بودند تا بتوانند معبرهای  دریایی  را برای  انحصار تجارت در دست گیرند  . از این رو  بر جزیره سوقطره در خلیج عدن   و سپس  در مدخل خلیج فارس بر هرمز  مسلط شدند  و در سواحل مکران  به بندرگاه تیس مسلط شدند.

 در سال 1506 شاه پرتغال امانوئل دن فرانسیسکو دی المیدا ( Don Franced co Almeyda)  مسیرهای  دریایی  متصل به هند  را به سه قسمت   تقسیم نمود.:

1-     قسمت اول  شامل دریای احمر تا خلیج فارس .

2-      قسمت دوم  از راس جاسک تا دهانه  رود سند   که این بخشهای  تمامی  بنادر مکران را شامل بنادر میشد(  تیس،  گودر، کلمت، پسنی، اورماره، و دیبل).

3-      قسمت سوم  و آخرین  بخش از دیبل  شروع و تا گجرات ادامه داشت.[3]

پس از آن  ناوگانهای پرتغالی  به کشتیها در هر نقطه ای حمله  میکردند   و  یا آنها را غرق نموده  و یا  به آتش میکشیدند و یا بر آنها مستولی می شدند.[4]

به این ترتیب سواحل مکران در درون بازی استعماری قدرتهای اروپایی  وارد شد   همچنین   این سواحل  برای تداوم تکاپوی  استعماری پرتغالیها دارای  اهمیت بسزایی بود و ناوگان  دریایی پرتغال  بشدت  وابسته به این سواحل بود آنان  از این سواحل  برای فعالیتهایی  نظیر  تعمیر کشتی ها ، تامین آذوقه و خوار و بار  و تامین آب آشامیدنی  نیاز داشتند.  در پی آمد همین موضوع   سواحل مکران  آماج حملات  دریایی  ناوگان تجاری – جنگی  پرتغالیها قرار گرفت.  علی الخصوص   حجاج خانه خدا که  از شرق عالم اسلامی به قصد تشرف به بیت الله حرام  از مسیرهای دریایی در حال تردد بودند   این کارونهای  دریایی اهداف سهل  مناسبی برای استعمار گران به شمار می رفتند  . سواحل مکران  هم  از عمده  محلهای تردد  حاجیانی بود  که از  شرق اسلامی  رهسپار حج بودند. مخصوصاً  در ان دوران که  با  تصرف ایران و  کشتار های صفویه و عناد ذاتی آنها با اهل سنت   امکان سفر  از مسیرهای زمینی را برای مسلمانان  مشرق  غیر ممکن نموده بود  مسیر  دریایی که از مکران میگذشت حائز اهمیت بسیاری بود و  بود.

در آن دوران  تنها نیروی دریایی  اسلامی  که توان رویارویی  با ناوگان  پرتغالیها در اقیانوس هند داشت   دولت ممالیک مصر بود  که می توانست  امنیت حجاج  خانه خدا را فراهم آورد اما  متاسفانه ضعف داخلی  مانع مقاومت  آنها در مقابل  پرتغالیها شده بود.

 سرانجام  پس از تصرف مصر  توسط قوای  عثمانی  و شکایات  فراوانی  که از مظالم  و راه بندی های پرتغالیها در  دریای عمان  و اقیانوس هند   بر علیه حجاج خانه خدا صورت میگرفت  خلیفه عثمانی  ابتدا ناوگانی  را به قصد  حمایت از حجاج خانه خدا  در دریای سرخ  تجهیز  نمودند و مرکز  این پایگاه  مهم  را در سرزمین یمن  و شهر عدن قرار دادند. [5]

 پس از حضور دریایی  عثمانی ها در  دریای عرب  و بحر احمر  زمینه حضور  این  دولت نیرومند اسلامی  در دریای عمان  و خلیج فارس فراهم شد.  پس از ورود ناوگان دریایی  عثمانی ها  به  صحنه رقابت  دریایی اقیانوس هند  و بحر عرب  دو دولت  عثمانی و پرتغالی  وارد  رقابت و کشمکش  بر سر  تسلط  بر این دریا  شدند . هر دو نیروی  فوق بر سر کنترل سواحل مکران  که بخش بزرگی از سواحل شمال غرب اقیانوس  هند و بر  سر راه  دریایی  تجارت شرق به غرب قرار داشت  به رقابت  برخاسته بودند  . در این بین  ناوگان  عثمانی به علت  مسلمان بودن  مورد حمایت  مردم   بلوچ  بود . [6] همچنین برای خلیفه عثمانی  برقراری امنیت حجاج خانه خدا  که  از هند و آسیای میانه و سایر ممالک شرقی  و از مسیر  دریایی  به حج  بیت الله می رفتند  فوق العاده  اهمیت داشت و  برای خلیفه عثمانی  به عنوان «خادم الحرمین شریفین»    برقراری  امنیت کشتیرانی  سواحل مکران  و دریای عرب  از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بود  زیرا بیشتر  مسیر های دریایی  حجاج بیت الله  الحرام  از همین دریا  عبور می کرد . خلیفه  عثمانی  بعنوان  مسئول  تامین امنیت  مسلمین  علی الخصوص  حجاج  بر  تامین  امنیت  این حدود پافشاری زیادی  داشتند . از جانب دیگر  ناوگان صلیبی  پرتغالیها نیز بسیار نیرومند  و قدرتمند  بود  و سواحل شمالی خلیج فارس  را بعلت  هم پیمانی  با شاه  صفوی ایران در اختیار داشتند و  در عملیات در سواحل  مکران  از حمایت شاه   ایران هم  برخوردار بودند .  و در تیس نیز پایگاه قدرتمندی  را با حمایتهای  شاه ایران   برقرار نموده  بودند  .  پرتغالیها  برای  در اختیار داشتن راههای  تجاری  هند  هر بهایی را حاضر بودند  بپردازند.[7]

دولت عثمانی پس از  تصرف  شام و برانداختن  سلطه ممالیک متوجه  حضور در  مناطق دریایی شرق گردید  و در ابتداء  ناوگان عثمانی  به بحر احمر  مسلط  گردید  و سلطان  سلیمان  عثمانی  سلیمان پاشا  را در راس  ناوگان  عظیم دریایی  که مشتمل بر  70 فروند  کشتی می گردید  رهسپار  دریای احمر  و سواحل  اقیانوس هند  نمود  این ناوگان   نفوذ  خلافت عثمانی را در یمن  و عدن تقویت نمود  و به جمع آوری معلومات  از تحرکات  ناوگان صلیبی  پرتغالی پرداخت.

 از طرف دیگر  سلطان  با فتح  عراق و اعلام انضمام امارات خلیج( احساء و بحرین) به خلافت عثمانی  دولت عثمانی  مستقیماً رو در روی  استعمار گران پرتغالی  در خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفت.[8]

 دولت عثمانی  ناوگان  عظیم دریایی  به فرماندهی  امیر البحر  پیری رئیس  تدارک دید  و در جمادی الاول 959ه / آوریل 1552 میلادی از سوئز بسوی باب المندب حرکت نمود . و پس از  عبور  از بحر احمر  و عدن  و در  اکتوبر  1552 وارد دریای  عمان شد  و مسقط  را که در تصرف  قوای پرتغالیها  بود بمدت 27 روز محاصره  نمود  و سپس  بسوی هرمز  رهسپار شده   و سفیری را جانب حاکم مکران  گسیل داشت  . وی به دیدار حکمران  مکران  ملک جلال خان رفته   و از وی  درخواست  حمایت و مساعدت در اجرای  اوامر  خلیفه  مسلمین را نمود . ملک جلال  خان  نیز در جهت  اجرای فرامین  خلیفه قول مساعد داده  و در بندرگاههای  مکران  تسهیلات  تعمیر کشتی  های عثمانی و مساعدتهای انسانی را برای ناوگان  عثمانی  فراهم نمود و قول تامین مایحتاج  قوای عثمانی را داد. . موضوعی که  خشم  قوای استعماری پرتغالی را بر افروخت. [9]

 در سال 1581 بار دیگر  ناوگان  عثمانی  به فرماندهی  دریا سالار  علی بیگ  و نیروهای استعماری  رودروی یکدیگر قرار گرفتند . این رویارویی  که در مسقط  روی داد  ناوگان  پرتغالیها  شکست خورده   و رو به هزیمت  نهاده  و بسوی هرمز  و سواحل  ایران عقب  نشینی  کردند  . در  اثنای این عقب نشینی  قوای پرتغالی  از دریای  عرب  به بهانه  اتحاد بلوچها با عثمانی ها  در سر راه بازگشت  به   هرمز و تیس  قراء و قصبات  ساحلی  مکران  را با  سلاحهای اتشین  به توپ بسته  و  به کشتار مردم پرداختند از جمله   در خود تیس  دست به کشتار  و سرکوب مردم   بی دفاع زدند  . شهرها را خراب  و سکنه  را قتل عام کردند  و  دد منشی را به آنجا رسانیدند که حتی به کوکان و زنان  نیز رحم ننمودند  و شهرها را بکلی ویران کردند. در این جنگ  بسیاری ازنواحی   ساحلی مکران  همچون جیونی ، بریس ، تیس و غیره مورد هجوم  ناوگان پرتغالی قرار گرفت[10]

 در همین دوره  سواحل نشینان  بلوچ برعلیه  قوای پرتغالی  دست به یکسری مقاومتهای مردمی بر علیه  استعمارگران  پرتغالی زدند  که  واقعه معروف حمل  و جیهند  در همین دوره به وقوع پیوست  که دستمایه بسیاری از اشعار و حماسه های  بلوچی  قرار گرفت.

ماجرای حمل و جیهند  روایت  مقاومت  شجاعانه  دلاور مردان  بلوچ در مقابل  استعمار گران  اروپایی  بود .جالب آنجاست که استعمار گران  نه تنها  از تخریب منازل و کشتار مردم  احساس اندکی شرم ننممودند  بلکه با مباهات و افتخار  داستان  وحشیگریهای  غیر انسانی خود را  در کتابها و گزارشهای خود قید نموده  و مایه مباهات دانسته  و به ان افتخار  نمودند.

پس از غارتگری های  و چپاول گری های  قوای پرتغالی  تیس  به محلی خالی از سکنه  و متروک تبدیل گردید  و سرانجام  با قیام سیف بن سلطان یعربی  پادشاه  عمان  و قیام  پیروزمندانه  مردم عمان بر علیه  پرتغالیها آنان موفق شدند  ابتدا  استعمارگران را از  مسقط برانند  و سپس با یکسری مجاهدتها و جنگ  آوریها  تمامی سواحل دریای  عمان را بطور کامل  از لوث وجود  پرتغالی ها  پاکسازی نمایند  و مرکزیت پرتغالیها  فقط  به  هرمز و انهم تحت حمایت دولت صفویه ایران منحصر گردید .

عمانی ها پس از آزاد سازی تیس  از بقایای  قوای پرتغالی  در جنوب این  روستا و در مدخل خلیج   که بعد ها به چابهار  معروف شد  سنگ بنای قریه  جدیدی  را بنا نهادند  و گروهی از مردم  عمان و  تجار ان سامان  را به بندر گاه  جدید  اقامت گزیدند.

 تیس از آن زمان به بعد به متروکه ای تبدیل  شد  و از ان شهر  آباد  فقط بقایای  مخروبه قلعه ای  ساخته شده در دوره اسلامی  که بر فراز  تپه ای  بود بر جای ماند که یاد آور آخرین حکمرانان این  قلعه  به  قلعه پرتغالیها  مشهور شده بود . و از  تیس بجز  خاطره ای  در بین  مردم و ساحل  نشینان  بلوچ  و سطوری که در کتابهای تاریخ بود چیزی نماند.

تا اینکه در سال   1282  ه-1865م  چند تن از خوانین  و بزرگان بلوچ مکران وجود  بندر متروکه تیس  را به وکیل الملک  حکمران  کرمان اطلاع دادند  و وی  به  میرزا  مهدی خان  سرتیپ و عبدالله خان  (بلیده ای )حاکم مکران  ماموریت داد  که از  این بندر  بازدید  به عمل آورد. این  دو مامور دولتی  در طی نخستین ماموریت خود قلعه  کوچکی  در  تیس ساخته  و حدود بیست خانوار  از اهالی دشت را به آنجا  کوچ دادند . بعدها قلعه دیگری  در تیس ساخته شد  و مجدداً  تیس رو به آبادانی  گذاشت.[11]

عنوان مقاله :معرفي روستاي تيس

بحش اول - بررسي تاريخي روستاي تيس

نويسنده : يوسف محتشمي

تيس روستايي  است  باستاني  از توابع  شهرستان چابهار   استان سيستان و بلوچستان و در فاصله  9 كيلو متري شمال غربي  شهر چابهار .  تيس  روستايي كوهپايه اي  كه در درون  دره اي   به نام لاوي  و دو طرف آن را كوههايي كم ارتفاع  احاطه نموده   كه از غرب به شرق امتداد دارند  و در دو طرف اين دره  واقع شده اند. .  اين دره  به شكل مثلثي  30 درجه  كه راس آن  در محل تلاقي  اين دو رشته كوه   و محلي نا هموار و مرتفع  و قاعده مثلث   را ساحل  تشكيل مي دهد.  در درون دره رودخانه اي فصلي  جريان  دارد كه سفره  زير زميني  اين دره  را  تغذيه  مي نمايد . و نيازهاي  آبي روستا  از محل همين  سفره زير زميني  تامين  مي شود.

بخش جنوبي اين رشته كوه  كه  يك ضلع مثلث را تشكيل مي دهد  تا چند صد متر در درون دريا پيشروي نموده  و  نقش موج شكن  طبيعي  را بازي ميكند و   بندر گاه  را در طول قرون و اعصار در مقابل امواج  سهمگين اقيانوس هند و طوفانهاي دريايي  شمال غرب اقيانوس  محافظت مي نمايد. ساحل بندرگاه در بستري كم عمق  از سطح دريا  قرار گرفته  » بطوريكه   با  موقعيت خاص و طبيعي  خود  دست طبيعت در كار شده و بندرگاهي  طبيعي  را آفريده  كه از ازمنه باستان   بدون نياز  به ايجاد تاسيسات  خاص  امكان تردد و پهلو گيري  كشتيها و قايقها  تجاري و صيادي  را براحتي  فراهم نموده است .

موقعيت طبيعي ويژه و سوق الجيشي اين بندر در كرانه  شمال غربي  درياي عرب موقعيت  خاص و ويژه اي  را به اين بندر گاه  داده است . هم اكنون  از نظر  اداري و تقسيمات سياسي  بندر تيس جزء محدوده  اراضي منطقه  آزاد تجاري و صنعتي  چابهار  قرار گرفته است.  و طي سالهاي اخير  پذيراي موج  مهاجراني بوده  كه به واسطه  رشد  و توسعه  بندر چابهار  در  اين روستاي حاشيه  اي سكني  گزيده اند و به نوعي ديگر اين  روستا را  تبديل به روستاي اقماري  چابهار و حاشيه نشين  اين بندر استراتژيك  كشور شده است.  با بررسي  تحولات جمعيتي  سالهاي اخير مشاهده مي شود     ظرف 20 سال اخير  جمعيت اين روستا  به 3 برابر  افزايش يافته  است.  جمعيت اين روستا  در سال 1365  يعني در آخرين سرشماري قبل ار ايجاد منطقه آزاد  چابهار  213 خانوار  و 1860 نفر جمعيت  و در آخرين سرشماري  انجام شده  در سال 1385 جمعيت روستا به 717 خانوار و 3886 نفر رسيده است .

 پيشينه تاريخي :

 اين روستا  در دوره پر فراز و نشيب خود  تحولات و  دگر گونيهاي  بسياري را بر خود ديده است . پيشينه تاريخي اين بندرگاه  به دوران  هخامنشيان  و قبل از آن بر ميگردد . حداقل به كمك  روايتهاي تاريخي موجود  پيشينه  تاريخي  آن  در دوران هخامنشيان  به اثبات رسيده است. اگر چه كنكاش  درباره  قدمت باستاني  اين بندرگاه نياز به بررسيهاي  باستان شناختي  دارد.

 نئارك درياسالار يوناني اسكندر مقدوني در  طي سفر  خود از  دهانه مصب ايندوس( سند)  تا  خليج فارس  در سال 326  قبل از ميلاد  از  وجود اين بندرگاه  خبر مي دهد.

اما  بندر تيس همانند  بسياري  از بندرگاههاي  درياي پارس  پيشرفت و رونق خود را مرهون تمدن اسلامي   و ورود اسلام به اين خطه مي باشد.  به هر حال  رونق و توسعه  اين بندر  و بطوركلي  رونق تجارت و ارتباطات  بندرگاههاي  جنوب ايران همچون  تيس ، هرمز ،  سيراف ،  و غيره  ماحصل احياء  روابط بازرگاني  باستاني  است  كه در  زمانهاي دور  در اين مناطق برقرار  بوده است . و به نوعي  مي توان اعراب مسلمان را  احيا گر  نظام تجاري باستاني دانست كه حداقل آثار آن در  زمان  بابل قديم و تمدن بين النهرين  مشاهده شده است . در دوره اسلامي  با احياء نظام تجاري باستان  اين بندر در كنار ساير بنادر  جنوب ايران  روابط تجاري  بين هند  و بين النهرين را   احياء نمودند.

 اين دوره پر شكوه تاريخي به مدت هفت قرن  تداوم داشت  و موجبات جهش همه جانبه  در مناطقي كه رواج داشت  فراهم گرديده  مكران  نيز از اين قاعده مستثني  نبود . در اين دوره  پر شكوه خراج مكران  به يك ميليون دينار  بالغ مي شد. كه نشان از رونق بازرگاني و شكوفايي اقتصادي  منطقه بود.

ورود اسلام به مكران  و سند  همراه با رونق تجارت  و گسترش ارتباطات بود، مكران كه در اقصاي دور افتاده امپراتوري   بود به  مركز  تجارت و  ثقل ارتباط في مابين نواحي  ساحلي و بنادر  و هند و بين النهرين را ايفا نمود.   و بار ديگر  مكران  همان نقشي را برعهده گرفت كه در  ازمنه باستان بين  تمدنهاي  باستاني رود سند  و تمدنهاي سومر ، اكد و بين النهرين را بازي نموده بود.

 بندرگاه تيس  نيز  در همين دوران  شاهد  رونق  و شكوفايي ويژه اي گرديد . جامعترين توصيفها از شرايط جغرافيايي ، فرهنگي و اجتماعي  منطقه مكران  و بند رگاه تيس نيز   نوشته  كاتبين و جغرافي نگاران مسلمان   است .  جغرافي نگاراني چون ياقوت حموي، ابن حوقل،ابن خرداد به ، اصطخري ، مقدسي  و ديگر مورخين و جغرافي نگاران مسلمان  با مكتوباتشان  تا امروز بزرگترين و معتبر ترين  منابع دسترسي  اطلاعات  راجع  به  مكران  هستند  . اين اطلاعات هرچند اندك  اما    دوران اعتلاء تمدن اسلامي  در مكران   همچون نوري  روشن  در  تاريكي مطلق روزگاران  گذشته بر    منطقه مكران و بلوچستان  تا به  امروز ميتابد.

تيس در دوره اسلامي:

تيز  شهري  در مكران  و  در برابر آن  باختر ، عمان  واقع شده  ميان اينجا و «كيز »  كه مركز حكومت  مكران است  پنج مرحله راه است. مهمترين مركز بازرگاني  آن ايالت  بندر «تيز» در كنار  خليج فارس بود  و كرسي آن استان  شهر «فنز بور»  يا «پنجبور» در داخله  ايالت بود  كه امروز معروف به « پنجگور»  پنج گور  در قرن چهارم  به قول مقدسي « باروئي داشت  كه از گل  ساخته شده بود ، گرد آن بارو  و خندقي  بود   در ميان  نخيلات  داراي  دو دروازه : دروازه  تيز در جنوب باختري كه   از آنجا  ساحل خليج مي رفتند . و دروازه طوران (توران)  در شمال خاوري كه از آنجا  به ناحيه  طوران  ميرفتند . شهر مركزي طوران  موسوم بود  به قصدار  (قزدار) كه آب  آن از نهر بود. » خرابه  هاي بندر  بزرگ  تيز در راس  بندري كه در قرون وسطي  كشتيهاي  كوچك به آن داخل  مو شوند  واقع بود. مقدسي درباره  تيز  مي گويد « نخيلات  بسيار  و كاروانسرا هاي خوب  و مسجد جامعي زيبا دارد . اهل  آنجا  از ملتهاي مختلف هستند  و بندريست مشهور  . »  در قرن ششم هجري اين  بندر بر تجارت بندر  هرمز كه رو به خرابي ميرفت تفوق و استيلاء پيدا كرد.

  از سطور فوق چنين بر مي آيد كه منظور از « تيز »   همان تيس  كنوني است  كه در كناره  غربي اقيانوس  هند و بر سر راه  تجارت دريايي هند  بسوي خليج  فارس  و بندر مهم بصره  و همچنين كرانه هاي  جنوبي  درياي عرب  و شرق آفريقا بوده  كه به واسطه موقعيت جغرافيايي و طبيعي خود  پس از سيراف معتبر ترين  بندر تجاري  جنوب فلات ايران  بود . اين بندر   درب ورودي  كرمان و مكران  محسوب مي گرديده است.

شهر داراي  آب بسيار  و كشتزارهايي كه عمدتاً نخل  خرما احاطه ميگرديد  . در درون  شهر امكانات و تهيلات خاص جهت  استفاده  تجار  و مسافرين فراهم بوده . وجود كاروانسرا  و مسجد جامع  و بندر گاه مناسب  موقعيت  ويژه  و سهولتهاي لازم  جهت گسترش و رونق دريانوردي و تجارت را بوجود آورده بودند.

رونق و شكوه مساجد  بهمراه ساير تاسيسات  و ابنيه هاي  مرتبط با مساجد در دوران اسلامي  همچون حمام عمومي  كتاب خانه ، مكتب خانه  هاي تعليم و تعلم   كه مورد اشاره مقدسي قرار گرفته است  وجود كاروانسرا مناسب و شايسته كه موجب رضايت  و تحسين   مولف و جغرافي نگار قرن چهارم را برانگيخته.

مورخي ديگر  ياد آور ميگردد:«  از آنجا (تيس) مالها  و اقراز  عشور تجار  و اجرت  سفاين  به خزاين پادشاه رسد و اهل هند  و سند و  حبشه و زنج و مصر  و درياي  عرب از عمان  و بحرين را فرضه آنجاست  و هر مشك و عنبر  و نيل  و هشم و عقاقير هندي و برده هندي و  حبشي و زنگي  و مخملهاي لطيف  و ساده  هاي پر آگين  و  فرطه هاي  دنبلي ( شايد ديبلي ) و امثال  اين طرايف كه در جهانست از اين ثغر  برند..... »

چنين بر مي آيد   كه ايالت مكران  و شهر تيس درعصر اعتلاء تمدن  اسلامي  دوران  رونق و شكوه خود را مي گذرانيده است .   و محل داد و ستد  بازرگانان اقصي نقاط  و محل درآمدي مهم و معتبر براي حكام وقت گرديد.  در ان دوران اجاره شهر تيس   نشاندهنده  ميزان  سطح در آمد  و رونق بازرگاني اين شهر است: «  عشور ابريشم مكران به سي هزار دينار  رسيد و  تمغاي  بندر تيز  پانزده هزار دينار  اجاره رفت »

از نكات  ديگر توصيف شهر تيس در دوره اسلامي همان تعدد و  كثرت سكونت  اقوام و مليتهاي گوناگون   با رنگها و پوشاك مختلف در كنار  يكديگر است. و خود شهر  تيس محل درآمد  و خزاين بيشمار و مردمي متمول  و متنعم بود. شهر داراي مسيرها و  راههاي مناسب  كاروانرو و منزلگاههايي مناسب بود كه توسط زمامداران  بخوبي  حراست  و نگهداري ميشد .

 وضعيت سياسي  بندر تيس و مكران:

 از موقعيت سياسي  تيس قبل از اسلام  اطلاع دقيقي در دست نيست . دانسته هاي  ما از آندوره فقط منحصر  به گفته هاي نئارك دريا سالار  يوناني اسكندر  كه سواحل  مكران را پيموده  مي باشد.      احتمالاً  اين شهر متعلق به سرزمين ايكتو فاجيه يا همان ماهي خوران است كه در جغرافياي  يونان  از ان نامبرده شده است.

عمده  يافته هاي تاريخي ما   درون متون   تاريخي  مربوط به دوران سلجوقيان و علي الخصوص  سلاجقه كرمان است  : تيس و مكران  در جريان اختلاف  في مابين  ملك قاورد و الب ارسلان  و تقسيم  قلمروي پادشاهي بين ان دو  جزء سهم  ملك قاورد  قرار گرفت . « آخرالامر  سلطان شاه و كرمان شاه  پسران  ملك قاورد  به دست بوس عم  رسيده اصلاح ذات البين گرديد باين قرار  كه ملك قاورد  شيراز مع اضافات  را به گماشتگان  الب ارسلان  گذارد  و فرك  و طارم  را كه قصبه از بلوك فارس  با لواحق آن  و در جزو  بلوك سبعه فارس است اضافه مملكت كرمان  باشد. و ملك قاورد  را پادشاه كرمان نويسند  و گويند .  و اولاد و احفاد  او كه در  آن مملكت  رياست  نمايند  نام شاهي  برآنها اطلاق شود و مالوجهات كرمان و بلوچستان  قاورد را مسلم باشد و گماشتگان  سلطان صح در آن نمايند . الحديث ملك قاورد  بعد از  رفتن برادر  ( الب ارسلان) سفر بلوچستان  نموده بندر  تيس را تعمير  كرده  بر بلاد  مكران نواب و عمال معين فرمود »

پس از  ملك قاورد  طغرل شاه  بار ديگر  به تعمير  و آباداني  مكران  همت نمود  .:« برسرير سلطنت كرمان پاي نهاد  غالب اوقات در شهر جيرفت  بسر ميبرد  . گويند  در زمان او عشور مكران به سي هزار دينار رسيد و تمغاي  بندر ( تيز)  پانزده هزار دينار  اجاره رفت . در بلوچستان آباداني  زيادي  كرده . طغرل شاه را خيال سلطنت  كليه ايران در خاطر بود ، اجل او را مهلت نداد»  

 پس از طغرلشاه و ضعف سلاجقه  كرمان  مكران و تيس به حال خود رها  گرديد  و رو به خرابي   رفت  و از آن زمان تا ظهور  خوارزمشاهيان  تقريباً مكران از دسترس حكام سلوجقيان  كرمان  خارج گرديد تا انكه  در دوران سلطان محمد خوارزمشاه  ملك زوزن  اين نواحي  را تصرف نموده و جزء  قلمروي  خوارزمشاهيان  گرديد. :«  از زمان ارتحال  طغرلشاه بن محمد شاه كه تا اين زمان چهل و پنج سال  بوده بلوچستان متابعت از كرمان نداشت  در هر قصبه از قصبات  انجا رئيسي از مردم  خود   حكم ميراند  و در اين سال  به اهتمام  ملك زوزن جزء حكومت مكران  گرديد  و سال  ديگر  در اوائل شتاء  نيز ملك عازم مكران  شد . كيچ و بندر تيس  مع اضافات  را متصرف شده و نواب و عمال  گذاشت و به گواشير  كه مركز  حكومت كرمان است  مراجعت نمود   ملك زوزن ريا« ابوبكر  و لقبش تاج الدين  و در ابتداي كار  شتر دار بوده است  و با توسل بدرگاه  خوارزمشاهيان  از كرايه دادن  شتر كارش به اميري كشيده بود  و بالاخره  امارت شهر زوزن  را يافته  بود  و داراي  شجاعت  و دور انديشي بي نظيري بود  يك روز   به خوارزمشاه گفت  سرزمين كرمان  نزديك ولايت ماست  اگر  سپاه مختصري  سلطان  به من  كمك كند  من اين ناحيه  را ضميمه حكومت خود  خواهم ساخت . خوارزمشاه سپاهياني به او داد  و او بكرمان توجه  نمود . در اين  وقت امير كرمان  حرب بن محمد بن ابي  الفضل ( كه از زمان  سنجر حكومت سيستان داشت) بود حرب بن محمد به جنگ ابو بكر آمد  ولي توفيقي  نيافت  و ابو بكر  بر كرمان  استيلاء يافت و از آنجا به مكران رفت و تا سند و كابل را گرفت»    (ادامه دارد)

مردم روستا: شب‌ها آبادي ما به تسخير غول‌ها و اشباح درمي‌آيد، در تاريكي‌هاي شب، مردم روستا از كوهستان، صداهايي شبيه ناله و زوزه و فريادهاي وهم‌انگيز مي‌شنوند، كارشناسان محيط زيست درباره اين صداهاي برخاسته از دل كوهستان نظر مي‌دهند

به گزارش نداي زاهدان در يك روستاي ساحلي در منطقه چابهار، از اجنه مهربان و اشباح سياه و غول‌هاي بدسرشت حكايت مي‌كنند كه با فرا رسيدن شب، از پس كوه‌هاي شگفت‌انگيز سر برمي‌آورند و در كوچه‌پس‌‌كوچه‌هاي تاريك آبادي به راه مي‌افتند تا در جدال خير و شر(ميان جن و غول) به خانه‌ها سرك بكشند. به باور برخي از ريش سفيدها و زنان سالخورده، اشباح و غول‌هاي شر​،گاهي در برخورد با روستاييان خود را به شكل حيوانات درمي‌آورند و در تاريكي‌ها ناپديد مي‌شوند و هر شب صداي زوزه و ناله و فريادشان از دل كوهستان به گوش مي‌رسد.
«تيس» در حاشيه چابهار، روستايي كهن و ساحلي، بازمانده از دوران هخامنشيان در استان سيستان و بلوچستان است كه در دوران باستان به نام «تيز» معروف بود.
اين روستا با باورها و سنت‌هاي شگفت‌انگيز مردمانش، در حصار بلند كوه‌هاي شهباز،‌پيل بند و لاوري قرار دارد. به گفته برخي از سالخوردگان؛ اين كوه‌ها محل مقبره‌هاي «جناني گچ» و «پيل بند» است و بسياري از مردم تعريف مي‌كنند كه در شب‌هاي توفاني، از ميان كوهستان صداي اشباحي را مي‌شنوند كه فرياد مي‌كشند و زوزه‌كشان آواز مي‌خوانند و صداي ناله‌ها و فريادهايشان به گوش اهالي روستا مي‌رسد. شايعه شده كه بعضي از اشباح در تاريكي شب در كوچه‌هاي روستا به راه مي‌افتند و با روشني روز به غارهاي تودرتوي خود در كوهستان برمي‌گردند. براي آشنايي با سنت‌ها و باورهاي به يادگار مانده از عهد باستان و نحوه زندگي روستانشينان، خبرنگار شوك به اين آبادي كهن رفت تا گزارشي تهيه كند و به گفت و گو با آنان بپردازد. پيش از اين سفر، درباره انگيزه و پيدايش پندارهايي درباره وجود جن‌ها و غول‌هاي سياهپوش در ميان روستانشينان با دكتر اسماعيل كهرام، كارشناس برجسته محيط زيست گفت وگو كرديم.

دكتر كهرام مي‌گويد: روستاي «تيس» را كوه‌هاي آهكي احاطه كرده‌اند كه جنس آهك‌شان «آسماري» و آنقدر نرم است كه تيغه چاقو در آن فرو مي‌رود.
همين نرمي كوه‌ها باعث مي‌شود در مقابل باد و بارش باران، شكل و فرم بگيرند و اشكال مختلفي به شكل‌انسان‌ها و حيوانات ظاهر شوند. اگر به تيس سفر كرده باشيد، بر كوه‌هاي پوزم، پاسابند و تيس كه به كوه‌هاي مريخي شهرت دارند، شكاف و برجستگي‌هايي شبيه مجسمه‌هاي غول‌ پديد آمده‌اند و كم‌كم از ديرباز اين باور به وجود آمده كه غول‌ها و اشباح، ساكن غارهايي در كوهستان هستند. اين فرم‌گيري ها در كوه‌ها به نوع وزش باد برمي‌گردد و پيكره‌هاي خيالي را به اشكال و اشباح مختلفي درمي‌آورد.
ضمناً مردم روستا مي‌گويند شب‌ها از ميان اشباح و غول‌هاي كوهستاني صداهايي چون فرياد و گفت و گو مي‌شنوند. حقيقت امر اين است كه پيچش باد در ميان كوه‌ها باعث مي‌شود صداهايي شبيه زوزه‌هاي انساني و آواهاي وهم‌انگيز به گوش مردم روستا برسد كه همه اينها باعث مي‌شود چنين افسانه‌ها و پندارهايي درباره وجود جن و غول در ميان روستانشينان شكل بگيرد.
وي در ادامه مي‌گويد: در واقع اجداد و پدران ما وقتي با نيروهاي ناشناخته زمين روبه‌رو مي‌شدند و هيچ تعبيري از آن نداشتند، آنها را تعبير به حضور جن يا غول‌ها و اشباح مي‌كردند. در واقع اينها ناشي از نيروهاي دروني زمين است كه در اثر فعل و انفعالاتي از اعماق زمين خارج مي‌شود و توهم وجود اشباح و غول‌ها را به وجود مي‌آورد.
در واقع طبق روايات در وجود جن‌ها شكي نيست اما قرار نيست به چشم انسان‌ها ديده شوند، مگر با اذن خداوند. مجيد اسكندري، گياه‌شناس كه اطلاعات ارزنده‌اي از روستاي تيس دارد مي‌گويد: منطقه تيس در گذشته‌هاي نه‌چندان دور يكي از بنادر تجاري مهم ايران بوده است و جغرافيدانان اسلامي از آن به عنوان تنها بندر تجاري در طول سواحل خليج‌فارس و نزديك دلتاي رود سند ذكر كرده‌اند كه صادرات مواد خام و كالاهاي توليدي آن به ويژه پانيذ (نوعي شيريني ساخته شده از شكر و روغن بادام) نقش داشته و در آنجا كاروانسرا و مسجد زيباي جامع به يادگار مانده بود.
وي كه به نقاط مختلفي از كشور سفر كرده است از باور مردمي روستاي تيس مي‌گويد: اين مسأله جزو اوهام و پندارهاي ناشي از اشكال مختلف كوهستان و زوزه‌توفان‌ها است و در واقع از آن نمي‌توان به عنوان باور مردمي نام برد. اين پندارهاي خيالي به دليل كوه‌هاي خارق‌العاده‌اي كه در اطراف آنجا شكل گرفته، گوش به گوش و سينه به سينه به مردم رسيده است.
روستاي شگفت‌انگيز
اسكندري از جذابيت‌هاي تيس مي‌گويد: اين روستا يكي از شگفت‌انگيزترين روستاهاي كشور از نظر قومي و زندگي سنتي مردم است. يكي از بارزترين نكته‌ها در شهر تيس اين است كه در هر خانه‌اي چند خانواده به طور مشترك با هم زندگي مي‌كنند و بعضي از مردها در تيس، دو يا سه زن دارند كه همگي با بچه‌هايشان كه گاهي بيشتر از 30 فرزند هستند در يك خانه زندگي مي‌كنند.
وي در ادامه مي‌گويد: گاهي هم يك كوچه به نام يك خانواده است و مردي با دو يا سه زن در اين كوچه به سر مي‌برند و معمولاً زني كه كوچه به اسم او نامگذاري شده حق دارد با بچه‌هايش در يك خانه مستقل زندگي كند.وي با اشاره به خصوصيت ديگري كه در اين منطقه به چشم مي‌خورد مي‌گويد: در تمام خانه‌هاي روستا نوعي درخت كاشته شده كه حرمت خاص دارد و وجود يك درخت در حياط هر خانه از خصوصيات بارز مردم اين روستا است. روستائيان معتقدند اگر بچه‌ها اطراف اين درخت بازي كنند هرگز مريض نمي‌شوند و به سرماخوردگي دچار نمي‌شوند. با تحقيقي كه در مورد اين درخت انجام داده‌ايم متوجه شده‌ايم كه برگ‌هاي اين درخت خاصيت ضدعفوني‌كننده‌اي دارد و در واقع آفت‌كش است.
وي از ويژگي سنتي ديگري كه خاص مردم اين منطقه است، مي‌گويد: مردم روستا دستمال‌هايي يك شكل و طرح خاص دارند كه به دستمال 17كاره مشهور است. اين دستمال كه جنس نخي دارد به «لانكي» معروف است.
اين دستمال همراه هميشگي اهالي روستا است كه گاهي از آن به عنوان جانماز، گاهي روانداز، حوله و سفره و... استفاده مي‌شود. وي همچنين به درختي كه با آن مسواك درست مي‌كنند اشاره كرد و گفت: محلي‌ها اعتقاد دارند دندان‌ها با مسواك كردن با اين چوب خراب نمي‌شود.
شناسايي ردپا
رشيد اميدي يكي از اهالي روستاي تيس نيز از مهارت و ويژگي سالخوردگاني مي‌گويد كه با دقت به جاي پاها در زمين مي‌توانند دزدان يا رهگذران ناشناس را شناسايي كنند.
او مي‌گويد: در روستاي تيس شغل اصلي مردم روستا صيادي و كشاورزي است. اما 50 نفر از اهالي روستا توانايي شناخت ردپا را دارند. در روستا اگر سرقتي شود يا تبهكار ناشناسي مرتكب جرمي شود ابتدا مالباخته به سراغ اين افراد مي‌رود و آنها پس از ديدن ردپايي كه در كوچه يا داخل خانه به جا مانده است، سارق يا تبهكار فراري را شناسايي مي‌كنند و مي‌توانند تشخيص دهند كه اين سارق چه مسيري را طي كرده، چند ساله است و چه مشخصاتي دارد و مأموران بر اساس اين اطلاعات به تعقيب فراريان ناشناس مي‌پردازند.
وي در ادامه گفت: حتي اگر شخصي باري همراه خود داشته باشد افرادي كه متخصص خواندن ردپاها هستند مي‌توانند مقدار باري را كه ناشناس همراهش دارد تشخيص دهند.
وي گفت: يكي از خصوصيات مردم روستا اين است كه براي كارهاي خير مانند بازسازي مسجد و مدرسه و انجام مراسم مذهبي نياز به كمك مردم و روستاهاي ديگر ندارند و همه روستائيان، زن و مرد و بچه‌ها، به طور جمعي پيشقدم مي‌شوند.

اولین انسانی که خلق شده حضرت آدم (ع) می باشد و همه ی ما از نسل آن حضرت هستیم و آن حضرت را ابوالبشر یعنی پدر تمام انسان ها می گویند . آیا اجنّه هم این چنین پدری دارند که دیگر اجنه از نسل او باشند ؟

بلی ، اجنه نیز دارای پدری هستند که اولین مخلوق جن می باشد و نام او « شومان » است . در روایتی شخصی از حضرت علی (ع)  پرسید : « پدر اجنه کیست ؟ » حضرت در جواب آن شخص فرمودند : « نام پدر اجنه ، شومان است . »

اجنه از نظر خلقت و ترکیب همانند انسانها که دارای شکل ها ، نژادها و رنگهای مختلف هستند ، دارای انواعی هستند که از جمله آنها عبارتند از :

1. جن : « اذا اراد العرب الجنّ خالصاً » ، وقتی عرب وجود جن را به تنهایی در نظر بگیرد لفظ جن را بکار می برد .

2.  عامر : به گروهی از اجنه گفته می شودکه با مردم نشست و برخاست دارند و با آنان زندگی می کنند .

3.شیطان : به گروه بد ذات و خبیث اجنه گفته می شود .

4.عفریت : به آن گروه از اجنه می گویند که دارای مقام و منزلت والایی بوده و از قدرتهای فوق العاده ای بهره مند هستند . از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند : « اجنه امیرانی دارند که به آنها عفراء می گویند .»

اگر از قدرت تسلتطون به جن ها مطمینید.میتونید حتی فکر تمسخر رو هم از ذهنتون بیرون کنید.

از دخالت جن ها در زندگیتون نکرانی ندارید ز برای ارتباط با جن ها هنوز هم مصر هستید.

باید با یکی دیگر از ملزومات این ارتباط آشنا بشید.کسانی که قصد ارتباط با جن ها رو دارند. باید اعصاب و قلب قوی داشته باشند.صحنه های دلخراش و ترسناک‌:آشفتشون نکنه.و جرات زیادی داشته باشند.

جن ها موجوداتی بی اندازه حساس هستند.واکثرا اخلاق تندی دارند. محبت و حشمشون در منتها درجه است. برای همین باید در مورد جن ها با احتیاط زیادی رفتار کرد.
در علوم خفیه هم پله پله و مرحله به مرحله سطح آگاهی و قدرت بالا میره.
در شروع هر مرحله حقایق تلحی در مورد ارتباط با دنیای {ماورالطبیعه}به شما گفته میشه و بعد
شما باید تصمیم بگیرید که ادامه بدبد و به مرحله بالاتر برسد یا نه.
مطالب ارتباط با جن.ذره ای از همون حقایق تلخ هستند. و مینویسم تا این شوق و اشتیاق اولیه که طبیعیه و در همه نو آموزهای علوم خفیه هست. کمی تعدیل بشه. شما در هیچ کتابی نمی توانید مطالبی راجع به محدودییتهای ارتباطی که جنها ایجاد میکنند پیدا کنی.

تنهایی در زندگی شخصی. ازدواج برای کسانی که وارد دنیای جنها بشن خطرناک و سخته. اولن بخاطر اینکه ممکنه مجبور به مخفی کردن تمام حقایق و مکنونات قلبی و آگاهی ها از همراه زندگیتون باشید. بعد هم بخاطر اینکه هر خطای کوچکی که باعث دلخوری یا دشمنی جنها بشه، خطری برای زندگی خانواده و عزیزان شماست.خودخواهی نیست که آدم برای تنها نبودن خودش دیگری رو با خطر مرگ روبرو کنه؟ بگذریم از عوارض دیگه ی این وادی که مثلا می تونه شما رو دچار مشکلی مثل "پرش" کنه که اون وقت تحمل کردن موجودی که معلوم نیست خودشه یا در حال "پرش" صبوری زیاد می خواد!

قبرستانی خاموش و مرموز در جنوب شرقی ترین نقطه ایران، استان سیستان و بلوچستان، شهر چابهار، روستای تیس. روستایی باستانی با قدمتی حداقل 2300 ساله که در آن اعتقادات و باورهای مردم بلوچ با راز آمیزی و سکوت ژرفناک طبیعت آن و آثار باستانی بر جای مانده پیوند خورده است و گورستان جن که بلوچ ها به آن " جن سنط " می گویند یکی از این رازهاست. قبرها در کنار هم بر روی سطحی صخره ای حفر شده اند. حفر این گورها بر سطح سنگی حیرت و پرسش بازدیدکنندگان را بر می انگیزد . چه کسانی این گورهارا حفر کرده اند؟ چرا سطح سنگی را برای حفر انتخاب کرده اند؟ این گورها با چه وسیله ای حفر شده است؟ در پاسخ به این پرسش ها مانند این گورستان جز سکوت و خاموشی چیزی نمی شنویم. شاید به دلیل حفظ مردگان و در گذشتگان از گزند جانوران و خورندگان زیر زمینی اجساد، رنج کندن سنگ را بر خود هموار می کردند و گورها را اینچنین می ساختند. شاید برای احترام به مردگان بوده و شاید هم باور مردم محلی درست باشد که " این گورها متعلق به جن هاست. آنها مردگان خود را در حصار این سنگ ها دفن کرده اند، شب که می رسد، جنها بر سر گور از دست رفتگان خود حاضر می شوند و به مویه و مرثیه سرایی مشغول می گردند. هر کس که شبانگاه گذرش بر این گورستان بیفتد، مورد نفرین جن ها قرار می گیرد و با عذابی سخت بعد از چند روز می میرد."

بشر امروزی با وسایل ابتدایی به دشواری توانایی حفر این گورها را بر روی سطح سخت سنگی دارد. شاید به همین دلیل است که مردم محلی حفر این گورها را به نیرویی مافوق بشر نسبت می دهند.این گورستان بر تپه ای کم ارتفاع مشرف بر روستای تیس و در پای کوه پیل بند قرار گرفته است. در کنار این گورستان که به قبرستان شماره یک تیس مشهور است، قبرستان امروزی مردم روستا قرار دارد. اما گورهای این گورستان بر سطح خاکی نرم حفر می شوند. مردم روستا اگرچه درگذشتگان خود را در این گورستان به خاک می سپارند اما مراقبند که شب گذرشان به گورستان جن ها نیفتد!

رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار از ساخت جاده دسترسی مستقل به غارهای سه گانه باستانی روستای "تیس" و جاده خور جنگل‌های حراء در با هدف جذب گردشگر در منطقه آزاد چابهار خبر داد.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران‌(ایسنا)، منطقه سیستان و بلوچستان، حامدعلی مبارکی با اعلام این خبر افزود: این منطقه همه ساله میزبان جمع کثیری از گردشگران در ایام مسافرپذیر نوروزی است و جهت بهسازی، آماده سازی مناطق تاریخی و تفریحی منطقه با توجه به ایام گردشگرپذیر نوروز، اقدام به احداث جاده در مسیر دسترسی به غارهای سه گانه تاریخی تیس در دامنه کوه شهباز بند که حدود 25 متر بالاتر از سطح زمین قرار دارد شده است.

وی بیان کرد: جاده دسترسی مستقل به غارهای سه گانه به طول 850 متر با عرض 10 متر است، همچنین جاده خور به طول 800 متر جهت دسترسی به ساحل خلیج چابهار و جنگل‌های حراست که عملیات احداث آن در دست اتمام است.

مبارکی افزود: ایرانگردی، آن هم در نوروز یکی از بهترین کارهایی است که غیر از دید و بازدید اقوام انجام می‌شود.

وی گفت: منطقه آزاد چابهار به‌نوعی‌ دروازه ورود گردشگران قلمداد می‌شود و طبیعت بکر و بی‌نظیر این منطقه محصول اقلیم و موقعیت جغرافیایی آن است.

غارهای سه گانه باستانی "تیس" شامل دو غار مصنوعی و یک غار طبیعی در کنار هم هستند و مردم بومی به آن "بان مسیتی" می‌گویند.